De hoeveelheid water die oppervlakkig af kan spoelen van landbouwpercelen verschilt sterk per grondsoort. En de effectiviteit van maatregelen tegen perceelsafspoeling verschilt bij verschillende weersomstandigheden. Hoewel nauwelijks nitraat en fosfaat wordt aangetroffen in het afgespoelde water, blijkt de afspoeling wel een belangrijke emissieroute van gewasbeschermingsmiddelen naar het oppervlaktewater.
Dat blijkt uit onderzoek uitgevoerd door CLM Onderzoek en Advies, Delphy en Flevolandse ondernemers. Voor het derde jaar op rij hebben deze partijen in Flevoland onderzoek gedaan naar de hoeveelheid water die afspoelt, de hoeveelheid gewasbeschermingsmiddelen en nutriënten daarin en maatregelen die afspoeling kunnen verminderen.
In het onderzoek, dat mede mogelijk is gemaakt door een subsidie van de provincie Flevoland in samenwerking met ABW en het ‘Stimuleringsbudget emissiebeperking open teelten en veehouderij’ worden manieren gezocht om de hoeveelheid oppervlakkig afspoelend water te verminderen, en de waterkwaliteit te verbeteren.
Proefopzet
De onderzoekers hebben de hoeveelheid afspoelend water gemeten van percelen met lichte zavel in de Noordoostpolder en zware zavel in Oostelijk Flevoland. In de Noordoostpolder is in 2023 praktijkonderzoek uitgevoerd waarbij twee maatregelen, woelen en het aanbrengen een wafelpatroon, in zes herhalingen zijn toegepast en vergeleken met plots zonder maatregelen. Op deze locatie is zowel de hoeveelheid afspoelend water, als de kwaliteit van het afspoelende water gemeten.
Op andere plekken is praktijkervaring met verschillende maatregelen opgedaan en zonder herhalingen gemeten aan afspoeling. Daarnaast is het effect van maatregelen op de gewasopbrengst onderzocht. Het onderzoek is uitgevoerd in aardappels, peen, witlof en zaaiui.
Hoeveelheid afspoeling sterk afhankelijk van grondsoort
Al drie jaar op rij blijkt de hoeveelheid afspoeling sterk te verschillen per grondsoort. Van enkele tientallen liters op de zware zavel in Oostelijk Flevoland, tot duizenden liters water per hectare per bui op de afspoelingsgevoelige lichte zavelgronden in de Noordoostpolder. Bodemkwaliteit en bodemeigenschappen vormen de basis om afspoeling te verminderen, maar ook andere factoren zoals hoogteverschil, het type gewas en de hoeveelheid en intensiteit van de neerslag zijn van invloed op afspoeling.
Effectiviteit maatregelen tegen afspoeling verschilt
Uit het praktijkonderzoek op lichte zavel bleek de inzet van de wafelrol in het warme en droge jaar 2022 de afspoeling bij grote buien met 75 procent te verminderen. In het natte jaar 2023 zagen de onderzoekers een ander beeld. In de maand juli zorgde de wafelrol voor vermindering van de afspoeling, vanaf augustus was er geen effect meer te zien.
Het effect van de woelpoot is afhankelijk van de bodemsoort, het bodemleven en de omstandigheden waaronder de grond met de woelpoot wordt bewerkt. Bij toepassing van de woelpoot op lichte zavelgronden was elk jaar verbetering van de bodemstructuur zichtbaar. In 2021 en 2022 was geen significant effect op de afspoeling te zien. In 2023 zorgde de woeltand in de maand juli voor minder afspoeling, in de maanden daarna juist voor meer afspoeling.
Daarnaast is er op verschillende percelen verspreid door Flevoland op perceelsniveau praktijkervaring met diverse maatregelen opgedaan. Op een deel van deze percelen werd een maatregel toegepast waarbij het effect werd vergeleken met het andere (gangbare) deel van het perceel. In 2023 is op deze manier de afspoeling gemeten van een met zand en compost gevulde infiltratiegreppel en van een dubbele infiltratiegreppel. Infiltratiegreppels verminderen oppervlakkige afspoeling. De mate waarin is afhankelijk van de inrichting van de infiltratiegreppel. Een infiltratiegreppel is niet altijd voldoende om het afspoelende water op te vangen.
Waterkwaliteit
In het afspoelende water is nauwelijks nitraat en fosfaat waargenomen. Diverse gewasbeschermingsmiddelen zijn wel gemeten. Alle gewasbeschermingsmiddelen die op het proefperceel toegepast zijn (en in het meetpakket zaten), zijn in verschillende concentraties gemeten in het afspoelende water. Dit gebeurde ook nog in de maanden nadat de stof was toegepast. De aangetroffen concentraties laten zien dat afspoeling kan leiden tot overschrijding van de waterkwaliteitsnorm.
Maatregelen zijn toepasbaar in praktijk
De woeltand en wafelrol zijn goed inpasbaar in de dagelijkse landbouwpraktijk en hebben geen effect op de gewasopbrengst. Infiltratiegreppels zijn eenvoudig aan te leggen en ondernemers geven aan er geen last van te ondervinden. Om afspoeling te verminderen is maatwerk per bedrijf nodig. Soms is één maatregel voldoende, op andere percelen is waarschijnlijk een stapeling van maatregelen nodig. In alle gevallen is de praktijkervaring van de ondernemer nodig om de maatregelen op de juiste manier in te zetten.
De volledige rapportage van 2023 is hier te vinden. Het onderzoek is in 2024 voortgezet, de rapportage hiervan wordt verwacht in mei 2025.
Bron: CLM
Beeld ter illustratie
