Wereldhandelsorganisatie WTO roept wereldwijd sterke gevoelens op. Je bent vóór of je bent tegen. De organisatie werd opgericht om de wereldhandel te bevorderen, en daarmee de welvaart voor iedereen. Een nobel doel. Handelsbarrières wegnemen, exportsubsidies afbouwen, een gelijk internationaal speelveld.
Maar de WTO wordt vaak gezien als instrument van neoliberalisme dat de verschillen tussen arm en rijk juist vergroot. De afgelopen vijftien jaar zijn er geen grote besluiten genomen door de 164 aangesloten landen. Ieder land heeft namelijk één stem en er is unanimiteit nodig voor besluiten. Ieder land kan een akkoord blokkeren. En dat gebeurt.
Nederlands belang
De Nederlandse land- en tuinbouw is voor het grootste deel afhankelijk van de internationale handel. De meeste productie gaat de grens over, en voor ongeveer 20% naar landen buiten de EU. Daarom is het debat over de WTO en de toekomst van de internationale handel belangrijk voor Nederlandse boeren en tuinders.
De belangrijkste functie van de WTO is nu vooral een ontmoetingsplek zijn voor gesprekken over handel, en voor analyses over de staat van de internationale handel. Daarnaast kunnen landen er klachten indienen over handelsrestricties door handelspartners, maar het mechanisme voor geschillenbeslechting ligt plat omdat beroep niet uitspraken niet meer mogelijk is. Dat komt omdat de VS weigert om leden voor te dragen voor de beroepscommissie.
Van 27 september – 1 oktober vond het jaarlijkse “Public Forum” van de WTO plaats, in Genève en online. Ondergetekende was aanwezig als lid van een delegatie van het Europese Economisch en Sociaal Comité (EESC). Volgens de WTO waren er 900 fysieke aanmeldingen en 6000 deelnemers online aan in totaal 105 deelsessies. Sommige heel technisch, andere politiek. Een bonte verzameling van wetenschappers, bedrijven, organisaties, ambtenaren en ministers. Onderwerpen in de deelsessies: intellectueel eigendom (zoals van coronavaccins), digitalisering, vrouwenrechten, ontwikkelingsvraagstukken en diverse boekpresentaties. Maar het ging vooral over klimaat en milieu. Vaak in een “hybride” sfeer: 10 mensen in een grote zaal, 100 online uit alle delen van de wereld.
Koolstofheffing
De WTO is van oorsprong bedoeld om handelsbarrières op te ruimen. Milieu, klimaat en dierenwelzijn zitten niet in het mandaat van de organisatie. Het was daarom opvallend dat veel sessies over die onderwerpen gingen. Het voorstel van de Europese Commissie voor een koolstof importheffing (Carbon Border Adjustment Mechanism, CBAM) was een veel besproken onderwerp. De Europese Commissie zegt dat de CBAM ‘WTO-compatible’ is. Maar landen als Canada, China en Brazilië zijn heel kritisch. Ze zijn bang dat hun export naar de EU straks onder druk komt. Omgekeerd zijn Europese bedrijven bang voor strafmaatregelen waardoor zij afzetmarkten gaan verliezen. Het laatste woord over de CBAM is nog lang niet gezegd.
Goede en slechte subsidies
Onder de titel ‘the good, the bad and the ugly’ ging een debat over de vraag wat goede en slechte subsidies zijn. Door coronapandemie getroffen landen trekken miljarden uit voor subsidies voor hun bedrijven. Daarnaast komen de EU en VS met gigantische steunpakketten om de energietransitie mogelijk te maken en voor coronaherstel. Is dat niet marktverstorend? Of moet je zeggen: als subsidies ‘groen’ zijn, of bedoeld voor ontwikkeling, zijn ze altijd oké? In de EU is bijvoorbeeld afgesproken dat minimaal 37% van het coronaherstelfonds ‘groen’ moet worden gebruikt.
In de landbouw kennen we al een indeling van subsidies naar hun effect op markten: rood (uit den boze, zoals exportsubsidies), geel (‘amber’, ook ongewenst, maar het mag voor een klein deel) en groen (gericht op klimaat en milieu, losgekoppeld van productie).
WTO 2.0?
In de wandelgangen ging het vooral over wat er de komende tijd te verwachten valt van de WTO. Ik heb Chinese vertegenwoordigers zeker drie keer horen zeggen dat de VS eerst maar eens moet zorgen dat het arbitragesysteem weer op de rit komt door er weer mensen in te benoemen. Van Amerikaanse zijde was er weinig te horen. Van 30 november-3 december vindt een ministeriële conferentie plaats in Genève, de 12e in de WTO. Wellicht komen er afspraken over visserij, maar veel meer dan aanzetten voor een WTO-hervorming worden niet verwacht.
De WTO zit in het zelfde schuitje als veel multilaterale organisaties: ze worstelen met hun bestaansrecht. Internationale samenwerking staat onder druk. Oude internationale afspraken worden makkelijk overboord gezet. De nieuwe Directeur-Generaal Ngozi Okonjo-Iwaeal sprak tijdens de openingssessie: “handel gaat over mensen”. Dat oogstte applaus, maar iedereen weet: haar taak valt niet te benijden.
Bron: LTO Nederland
