Klimaatverandering leidt tot andere neerslagpatronen in Nederland. Periodes met heftige regenval worden afgewisseld door periodes met een tekort aan neerslag; en daar moeten Nederlandse akkerbouwbedrijven op anticiperen. Dit wordt duidelijk in een nieuw onderzoek van RaboResearch. De uitdaging voor akkerbouwers is om met waterbeheer minder weersafhankelijk te worden.
Gebruik grond- en oppervlaktewater
Het gebruik van grond- en oppervlaktewater nam in 2018 toe met 207 procent ten opzichte van het vijfjarig gemiddelde. Ook in 2019 lag het watergebruik door het droge weer flink boven het langjarig gemiddelde, blijkt uit cijfers van het CBS en WEcR. We verwachten daarom dat waterbeheer een nog belangrijkere rol gaat spelen bij de bedrijfsvoering van akkerbouwbedrijven in Nederland. Aan de ene kant moeten ze zorgen voor voldoende water tijdens droge periodes in het groeiseizoen en aan de andere kant moet het overschot aan water beperkt blijven. De moeilijkheid is ook dat landbouw als laatste in de ‘verdringingsreeks’ zit.
Bij waterschaarste gaan andere sectoren namelijk voor. Denk hierbij aan stabiliteit van waterkeringen zoals dijken, natuur, drinkwatervoorzieningen en energievoorzieningen. Daarna komt pas de landbouw als voedselproducent. Dit gegeven is nog vrij onbekend bij het grote publiek, daarom is het belangrijk voor de akkerbouw om elke druppel water zo efficiënt mogelijk in te zetten voor de gewassen. Op bedrijfsniveau spelen vier thema’s een belangrijke rol hierin: zuinig omgaan met water, het vasthouden van water, risicomanagement en regionale samenwerking.
Investeren in irrigatie door akkerbouwers
De afgelopen jaren heeft de zomerse droogte ervoor gezorgd dat akkerbouwers investeerden in irrigatie; denk hierbij aan haspels of het slaan van bronnen. Uit cijfers van Bedrijveninformatienet (een panel van ongeveer 1.500 land- en tuinbouwbedrijven, 100 visserij- en 150 particuliere bosbouwbedrijven) blijkt dat in 2019 zo’n 45 procent van de akkerbouwbedrijven irrigatie heeft toegepast. Waterbeheer kan ook bijdragen aan andere maatschappelijke opgaven zoals het vastleggen van koolstof of het verhogen van biodiversiteit.
Investeren in irrigatie kent dus grote voordelen, maar er zitten ook risico’s aan vast die kunnen leiden tot een verbod erop. Het grondwaterpeil kan namelijk te ver zakken of de regionale watervoorraad kan onder druk komen te staan. Wanneer water centraal staat bij de bedrijfsvoering en akkerbouwers zelfvoorzienend zijn met water, worden zij minder afhankelijk van het weer. De beperkingen op algemeen watergebruik nemen daarmee ook af. Dit maakt akkerbouwers weerbaarder in periodes waarin er minder water beschikbaar is.
Hogere beregeningsefficiëntie
Waterbeheer kan voor de akkerbouwers een aardige kostenpost worden; soms wel tot tienduizenden euro’s. Maar het kan uiteindelijk ook voordelig uitpakken. Er is namelijk een nieuwe ontwikkeling gaande: het experimenteren met ondergrondse druppelirrigatie voor akkerbouwgewassen. De hogere beregeningsefficiëntie (75 tot 95 procent) is een van de grote voordelen. Ook is er minder arbeid nodig tijdens het seizoen en is er een verhoging van de leveringszekerheid van de gewassen. Daarnaast wordt er bijgedragen aan het behoud van het beschikbare water. Het systeem is echter minder flexibel en de vaste kosten voor de aanleg zijn hoger.
Vasthouden regenwater ook belangrijk
Naast zuinig omgaan met het beschikbare water is ook het vasthouden van regenwater een belangrijk onderdeel van waterbeheer op het akkerbouwbedrijf. Het grootste voordeel van regenwater is dat het gratis is. Vooral in de regio’s zonder externe aanvoer van water of waar minder water beschikbaar is, is het vasthouden van regenwater noodzakelijk in droge periodes.
Risico’s beperken
Risicomanagement is een ander urgent thema binnen waterbeheer. Zo hebben online platformen ervoor gezorgd dat telers direct inzicht krijgen in de kenmerken van een perceel en de beschikbaarheid van water. Hiermee kunnen akkerbouwers teeltrisico’s beperken. Het investeren in waterbeheer kan risico’s verkleinen, maar extremen in het weer zullen altijd tot de mogelijkheden behoren en daar is geen bodem of gewas tegen bestand. Hier kan een brede weersverzekering uitkomst bieden. Deze verzekering is sinds 2010 beschikbaar en nam de afgelopen jaren in populariteit toe. Het onder de loep nemen van het huidige bouwplan van akkerbouwers valt ook binnen het risicomanagement. Hierbij kan gedacht worden aan het vervangen van droogte- of zoutgevoelige gewassen door sterkere gewassen of gewassen met een ander groeiseizoen. Gewassen die minder gevoelig zijn voor droogte hebben namelijk een beter ontwikkeld wortelgestel.
Bron: Rabobank
