Aardappelzetmarkt: “Juiste contractvoorwaarden enorm belangrijk”

Aan het einde van 2019 kijken we nog één keer terug op het jaar 2018. Waarom? Omdat er door sommige akkerbouwers flink wat leergeld is betaald.

Levercontracten konden niet nagekomen worden, omdat de opbrengsten tegen vielen en partijen die in eerste instantie tegen een mooie prijs geleverd waren, bleken even later bijna het dubbele waard. Nedato-directeur Wim van de Ree blikt aan de hand van telerservaringen terug op de marktontwikkeling in 2019 en waarschuwt voor bewustzijn van contractvoorwaarden.

Het teeltjaar 2018 laat zich het beste typeren als een seizoen met een extreem lage opbrengst door een lange, warme en droge zomer. In heel Noordwest Europa lagen de opbrengsten zo’n vijftien tot twintig procent lager dan in voorgaande jaren. Ervaren telers hebben de afgelopen tijd vaak de vergelijking met 1976 gemaakt, ook een bijzonder warm en droog teeltjaar met extreem lage opbrengsten. Dat betekende dat de markt van aardappelen in alle segmenten eind juni al helemaal leeg was. Nog voor de kerst van 2018 kondigde deze schaarste zich al aan en dat heeft positieve gevolgen gehad op de prijzen.

“Continuïteit is kwestie van geven en nemen”

Op het hoogtepunt lag de gemiddelde prijs op dertig cent, maar er was bijna niemand die op dat moment ook echt kon leveren. Bij telersorganisatie Nedato hebben ze die handschoen snel opgepakt en zijn de uitdaging aangegaan. Nedato-directeur Wim van de Ree: “We hebben direct besloten om door het gehele seizoen heen extra aandacht te schenken aan onze verkoopprijzen, zonder onze bestaande relaties tekort te willen doen. Zo is het ons gelukt om ook in 2019 de continuïteit waarvoor wij staan te handhaven. Het was een jaar waarin we samen met onze afnemers en telers hebben moeten geven en nemen om er doorheen te komen.”

Nedato-systeem

Cijfers liegen niet en de pouleprijzen van Nedato waren het afgelopen jaar bovengemiddeld goed. Nedato lijkt dus in zijn opzet geslaagd, maar in de akkerbouw geldt de gouden stelregel ‘één jaar is geen jaar’ en dus wordt er vooral gekeken naar de cijfers over de afgelopen vijf jaar. Wat blijkt: ook daar scoort Nedato bovengemiddeld. Wim van de Ree: “Als je als telerorganisatie erin slaagt om door de jaren heen minimaal de marktconforme prijs te realiseren voor je leden, dan zegt dat denk ik heel veel. Ten eerste komt dit door ons systeem waarin we telen voor de markt: de zogeheten keten coördinatie. We koppelen verkoop en teelt, waardoor er niemand teelt voor een markt die er niet is. De tweede succesfactor is dat wij beschikken over lange termijn relaties aan beide kanten van de markt. Door te praten vanuit een stukje realisme en door verantwoord te in- en verkopen hebben we ook dit jaar continuïteit geboden.”

Brede prijsvormingsmogelijkheden, betrouwbare afspraken, betalingszekerheid en begeleiding van teelt en bewaring zijn kerntaken van Nedato. Samen met telers wordt gewerkt aan optimale resultaten voor de aardappelteler.

Overmachtsclausule

De belangrijkste les is volgens Van de Ree dat telers zich bewust zijn van de contractvoorwaarden waaronder ze werken. “Als teler zijnde, maar ook als handelaar zijnde. Ik doel daarmee op de overmachtsclausule. Staat in je contract dat je te allen tijde moet leveren, dan zit je daar aan vast ook al zijn er forse tekorten vanwege extreem lage opbrengsten. Een iets hogere contractprijs blijkt dan later forse consequenties te hebben. Bij onze overeenkomsten wordt afzet gekoppeld aan coördinaten van percelen. Zodra er op die percelen iets gebeurt, kunnen telers zich beroepen op overmacht en dan hoef je dus geen tonnen bij te kopen. Met name in België zijn er contracten afgesloten – tegen soms gunstigere prijzen, dan de toenmalige marktprijzen – waarin geen overmachtsclausule zat. In een jaar met weinig tonnen kom je dan in de knoei. Dat is de belangrijkste lering van 2018. Ons advies aan telers: zorg dat de risico’s bij de afspraken die je maakt goed in kaart zijn gebracht en ga alleen in zee met afnemers die daarin transparant zijn.”

“Afzetstrategieën onveranderd”

Extreme jaren kunnen dus voor de nodige problemen zorgen, maar volgens Van de Ree zijn de meeste telers wel zo nuchter dat ze zich niet laten lijden door de wisselvalligheid van het weer. “Telers kunnen binnen het Nedato-flex prijsvormingssysteem kiezen voor vijf varianten: van vaste prijs, een poule zonder voorverkoop tot dagprijs. Daar tussenin liggen dan nog opties om te handelen via de termijnmarkt met klikcontracten. Deze systemen bestaan al vele jaren en de meeste akkerbouwers hebben hun ideale manier wel gevonden. De verschuivingen na een jaar als 2018 zijn slechts een paar procenten, echte essentiële verschuivingen zien wij niet. Dat is ook verstandig, want je prijzen achter de markt aan aanpassen brengt veel risico’s met zich mee. Vastigheid zorgt over langjarige gemiddelden toch voor de beste resultaten.”

Verwachtingen

De overgang van teeltjaar 2018 naar 2019 begon eerder dan normaal: eind juni was de oogst van 2018 in heel Europa zo goed als op. Dat zorgde aanvankelijk voor hoge prijzen – tot wel twintig cent – bij de vroege aardappelen, daarna zorgden de regen en goede opbrengsten bij de nieuwe aardappelen voor een kentering. In augustus was de prijs gezakt naar tien cent. De droge septembermaand en de eerste resultaten van proefrooiïngen zorgden ervoor dat de prijzen weer opliepen naar vijftien á zestien cent. Dat zijn geen hele goede, maar ook geen slechte prijzen. De hoofdoogst kwam ook laat op gang en dat zorgt voor onzekerheid over de kwaliteit, want de aardappelen gaan nat de schuur in. Het droogproces wordt dan ook cruciaal. Inmiddels zijn we in november en moeten er nog steeds aardappelen gerooid worden.

“Vraag en aanbod in balans”

Daarbovenop komt de areaalstijging van vijf procent in de Europese landen, maar ook daar ziet Van de Ree geen direct gevaar voor de prijsvorming. “Er leefde bij veel mensen het gevoel dat al die zaken ervoor gingen zorgen dat een aantrekkelijke prijs een moeilijk verhaal ging worden, maar langzaam maar zeker ziet iedereen wel in dat vraag en aanbod redelijk in balans is. Er zijn steeds meer aardappelen nodig en met de stijgende vraag vanuit de verwerkende industrie wordt ook duidelijk dat we (op de langere termijn) gaan uitkomen op of rond de contractprijzen: tussen de dertien en achttien cent.”