Eens in de vier jaar publiceert het CBS cijfers over gewasbeschermingsmiddelen in de land- en tuinbouw. Deze cijfers helpen de landbouwsector, onderzoekers en de overheid om inzicht te krijgen in het gebruik van deze middelen. In november krijgt een aantal telers het verzoek om een nieuwe, gebruiksvriendelijke vragenlijst over één gewas in te vullen. Het CBS heeft – mede in overleg met landbouworganisaties – op allerlei gebieden verbeteringen aangebracht, waardoor de telers minder worden belast.
Duurzaam gebruik gewasbeschermingsmiddelen
De enquête gewasbeschermingsmiddelen is een statistische verplichting vanuit Eurostat, het statistiekbureau van Europa. Europa én Nederland hebben doelen gesteld om het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen duurzamer te maken. Deze statistiek is een instrument om de voortgang van die doelen te meten. Telers die in de steekproef vallen, ontvangen de aanschrijfbrief voor de enquête in november.
‘Het invullen van de enquête gewasbeschermingsmiddelen is best een klus voor de teler’, vertelt CBS-onderzoeker Rob Vijftigschild. ‘Na de enquête van vier jaar geleden hebben we onderzocht wat we konden verbeteren. Deze keer vragen wij bijvoorbeeld aan het eind van het seizoen uit en niet gedurende het seizoen. Dat is één van de manieren waarop we proberen de belasting voor de teler te verminderen.’
Nieuwe gebruiksvriendelijke vragenlijst
De vragenlijst is volgens de nieuwste ontwerpeisen van het CBS samengesteld en geheel elektronisch. Elke enquête begint met een algemene vraag op basis waarvan wordt bepaald of de teler het beoogde gewas teelt en welke oppervlakte hiermee gemoeid is. In de glastuinbouw wordt niet alleen gevraagd naar de gewasbeschermingsmiddelen, maar ook naar de inzet van biologische bestrijders (natuurlijke vijanden zoals sluipwespen of aaltjes).
Europa en Nederland hebben doelen gesteld om het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen duurzamer te maken
Een belangrijk verbeterpunt in de vragenlijst van 2020 is dat telers het gewasbeschermingsmiddel dat ze gebruiken kunnen opzoeken in een lijst, op middelnaam en toelatingsnummer. Vijftigschild: ‘Met behulp van het Vragenlab van het CBS keken we hoe we de vragen zo kunnen stellen dat het invullen zo gebruiksvriendelijk mogelijk is en de enquête toch compleet wordt ingevuld. De vragenlijst past zich aan op basis van de antwoorden, zodat de telers er relatief snel doorheen kunnen lopen. We moeten echter erkennen dat we nog steeds een flinke inspanning van de telers vragen om de informatie te leveren.’
Minder gewassen, minder invultijd
Het CBS heeft onderzocht of het mogelijk is bestaande registers te gebruiken voor de statistiek gewasbeschermingsmiddelen. Vijftigschild: ‘Dat zou de vragenlijst verder kunnen bekorten of overbodig maken. Helaas is dat voor 2020 niet gelukt. Er waren juridische en praktische bezwaren. Ook waren er bezwaren op het gebied van kwaliteit. Maar voor 2024 onderzoeken we opnieuw wat de mogelijkheden zijn.’ Het CBS heeft ook goed gekeken naar de output van de statistiek. Welke gegevens zijn precies nodig om een goed beeld te krijgen en welke eisen stelt het Europese statistiekbureau? Vijftigschild: ‘Eurostat vraagt niet om maandcijfers van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen. Daarom is besloten dat jaarcijfers voortaan volstaan. De teler kan dus het totaalgebruik per middel per jaar opgeven, wat minder werk is. Op basis hiervan berekent het CBS hoeveel werkzame stof er gebruikt is. Een inventarisatie eens in de vier jaar is Europees gezien voldoende.’
Ook is gekeken naar het aantal gewassen dat is opgenomen in de statistiek. ‘Europa kiest ervoor om een kleiner aantal gewassen uit te vragen, maar dan wel voor heel Europa. Zo kunnen we per gewas goede vergelijkingen maken. Voor Nederland betekent dit dat 15 gewassen niet langer worden opgenomen in de statistiek. We gaan van 57 naar 42 gewassen en ook dat scheelt veel telers werk.’
Verbeteringen naar aanleiding van feedback
Gedurende het ontwikkelproces hebben landbouworganisaties de vragenlijst namens de telers beoordeeld en getest. De feedback op de vragenlijst heeft tot verdere verbeteringen geleid. ‘We vragen nu bijvoorbeeld minder details over dosering en aantal behandelingen bij de glastuinbouwgewassen, omdat de organisaties aangaven dat het lastig is om die aan te leveren’, legt Vijftigschild uit. ‘Bij gewassen die in de open lucht worden geteeld, worden die aanvullende gegevens wel gevraagd, omdat daar op grotere schaal en op grotere percelen middelen gebruikt worden.’ De organisaties vinden het vooral van belang dat de telers weinig werk hebben aan het aanleveren van de noodzakelijke informatie. ‘We hebben ons best gedaan om de lasten te beperken.’
Voor Nederland hoeven 15 gewassen niet langer worden opgenomen in de statistiek. Ook dat scheelt de telers werk.
Goede en eerlijke meetresultaten
Landbouworganisaties vinden goede informatie en data over het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen belangrijk, maar er is wel discussie over het nut van bijvoorbeeld het gebruik van de eenheid kilogram werkzame stof. Dat beaamt Jaap Bond, voorzitter van de KAVB (Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur): ‘Onze sector mag trots zijn op de feitelijke gebruikscijfers van gewasbeschermingsmiddelen. Al jaren laten we zien dat we het steeds beter doen. Als we zouden rapporteren over milieu-impact in plaats van gebruik van kilogrammen zou die score nog beter zijn. Uiteraard blijven we als sector ambitieus en realistisch, maar we hebben goede en eerlijke meetresultaten nodig die laten zien wat de daadwerkelijke milieu-effecten zijn van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.’
Milieu-impact
Sjaak van der Tak, voorzitter Glastuinbouw Nederland: ‘Een goede registratie is niet alleen van belang om inzicht te hebben in de ontwikkelingen van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen, maar ook van de toepassing van biologische bestrijders. Die worden immers volop ingezet in de glastuinbouw. Als het gaat om de milieu-impact dan vinden wij dat we die moeten berekenen per geoogst product, dus per kilo tomaten, bos bloemen of per plant. In onze kassen produceren wij namelijk vier keer per jaar. Daarnaast recirculeren wij al het water en zuiveren we restwater waardoor de milieu-impact sterk verlaagd is.’
Bron: CBS
