In 2023 is in de EU het Gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) voor de periode 2023-2027 van start gegaan. In deze periode ligt meer de nadruk op het belonen van agrariërs voor hun inzet op het gebied van duurzaamheid. Als gevolg hiervan werd de eco-regeling ingesteld, waarbij agrariërs kunnen kiezen uit 26 verschillende eco-activiteiten. Hoe kijken het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) en een stakeholder als het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK) naar de regeling? We vroegen het Reinier Schouten, beleidsmedewerker van LVVN, en Gerben Boom van het NAJK.
Reinier Schouten was ooit op een bijeenkomst van het Netwerk Platteland en de grote opkomst van veel jonge boeren uit de noordelijke provincies. “Er was bij hen veel animo om mee te doen aan de ecoregeling. Daar was ik positief door verrast.”
Ook Gerben Boom, portefeuillehouder internationaal bij het NAJK, was aanwezig bij de bijeenkomst in Drachten. “Het klopt inderdaad dat er bij hen veel enthousiasme is over deelname aan de regeling”, beaamt Boom. “Ik denk dat er over het algemeen in de sector heel veel gebruik wordt gemaakt van de eco-regeling. Al zie je ook wel dat bedrijven niet altijd bereid zijn om hun bedrijfsvoering helemaal aan te passen om aan bepaalde voorwaarden te voldoen. Er is dus soms een verschil het NAJK, waarbij de ecoregeling werd toegelicht. Hij was toen verrast door tussen enthousiasme en de praktijk.”
De basis van het GLB
Het GLB bestaat momenteel uit twee grote pijlers. De eerste pijler is gericht op inkomenssteun voor de boer en op steun voor verduurzaming. De tweede pijler heeft betrekking op de bredere plattelandsontwikkeling.
De eco-regeling voor agrariërs maakt deel uit van de eerste pijler. Het ministerie van LVVN is de beheersautoriteit van de eco-regeling, terwijl RVO de uitvoerende organisatie is. “De vergoeding voor agrariërs die deelnemen aan de eco-regeling bestaat voor een deel uit een basispremie. Dat is een premie die boeren ontvangen voor de hoeveelheid hectares die ze in bezit hebben. Ze moeten hierbij wel aan een aantal eisen voldoen. Daarbovenop krijgen ze een vergoeding voor gemaakte kosten of gederfde inkomsten, die te maken hebben met duurzame landbouw. Dit is een nieuwigheid in het GLB. Vroeger bestonden de inkomsten vooral uit de basispremie”, stelt Schouten.
Vijf eco-doelen
“Met de eco-regeling moet je als agrariër een bijdrage leveren aan de vijf eco-doelen: klimaat, landschap, biodiversiteit, bodem en lucht en water”, legt Schouten verder uit. “Je moet gemiddeld vijf punten per hectare halen om al die doelen en bijdragen te leveren. Dit is een drempelwaarde. Vervolgens wordt er gekeken naar de waarde van alle uitgevoerde eco-activiteiten. Die waarden tellen we allemaal bij elkaar op en die bepaalt of je in brons, zilver of goud komt. Maar het kan voorkomen dat je niet alle eco-activiteiten goed uitvoert, waardoor je de drempelwaarde niet haalt en daardoor geen goud haalt. Je zakt dan niet terug naar zilver of brons, maar helemaal naar nul euro. We adviseren daarom agrariërs om een terugvaloptie, een buffertje, aan te houden, waardoor je toch een bepaalde vergoeding krijgt.”
Grote stappen
De vijf eco-doelen zijn gebaseerd op de resultaten van een onderzoek, waarbij werd gekeken naar de grootste uitdagingen voor Nederland op het gebied van landbouw. “Bij deze doelen moeten grote stappen worden gezet”, meent Schouten. “Met een integrale aanpak van de eco-regeling, maar ook andere interventies in het GLB, willen we zorgen dat we hieraan een bijdrage leveren.”
De vijf gestelde doelen zijn vrij logisch, meent Boom. “Het zijn allemaal fysieke doelen die betrekking hebben op de ruimtelijke omgeving. Met de huidige systematiek van ecoactiviteiten kun je best wel goed inzichtelijk maken wat het effect is van bepaalde maatregelen op een bepaald doel. Dat is een positief punt bij het huidige GLB. Tegelijkertijd is het ook moeilijk om op individueel bedrijfsniveau uit te leggen waarom een bepaalde maatregel een bepaalde score oplevert. Dus we moeten er ook voor zorgen dat het niet te veel een theoretische werkelijkheid wordt, waardoor de aansluiting bij de praktijk verloren gaat.”
Impactvol
Niet iedere eco-activiteit wordt in de praktijk bij de eco-regeling vaak ingezet. Hieronder vallen natte teelt, strokenteelt en bufferstrook met kruiden. “Dit zijn drie activiteiten die behoorlijk impactvol zijn. Als je natte teelt en strokenteelt gaat toepassen, moet je eigenlijk je hele bedrijfsvoering over de kop gooien. Het toepassen van natte teelt betekent dat je direct een andersoortig bedrijf hebt”, meent Boom. “Verder ken ik niet specifiek de voorwaarden die aan ‘bufferstrook met kruiden’ verbonden zijn, maar ook daarvan kan ik me voorstellen dat het best wel een investering vraagt. Ik denk dat het ook misschien niet altijd goed bij een bedrijf past, omdat je te maken hebt met een bepaald deel waar je graag een schone grasrand omheen wilt hebben, in plaats van dat je een strook met bloemen of kruiden hebt.”
“Deze drie activiteiten zijn vaak wat arbeidsintensiever en je hebt een bepaalde kennis nodig om dit toe te passen”, stelt Schouten. “Het kan ook duurder zijn om die uit te voeren. Dat is jammer, want bijvoorbeeld strokenteelt is goed voor de biodiversiteit en remt gewasziektes af. De diversiteit in gewassen bevordert de diversiteit in bodemleven, wat zorgt voor een weerbaarder landbouwsysteem.”
Toekomstbestendigheid
Volgens Schouten is gedragsverandering een belangrijk doel van de eco-regeling. “Wij geloven dat als landbouwers deze eco-activiteiten toevoegen dat dat effect heeft op de eigen bedrijfsvoering. Dus niet alleen een effect op de maatschappij en de doelen die we als maatschappij belangrijk vinden. Door het bedekt houden van een perceel met een groenbemester verhoogt de boer het organisch stofgehalte en verbetert de bodemkwaliteit. Hierdoor krijg je een betere waterhuishouding in de bodem. Je hebt niet die gigantische plassen op je land liggen als het een keer heel hard regent. Wij willen de boer eigenlijk een ‘incentive’ geven of verleiden om bepaalde duurzame praktijken toe te passen. Daarvan hebben ze zelf ook profijt en zo kunnen ze hun bedrijf toekomstbestendig maken.”
Boom is overwegend positief over de introductie en de implementatie van de eco-regelingen in het nieuwe GLB. De keuze voor de brede insteek van de verschillende eco-regelingen heeft ervoor gezorgd dat er een keuze komt op een agrarisch bedrijf. Boeren krijgen hiermee de kans om een eigen inschatting te maken over maatregelen die wel of niet passen bij het bedrijf en de omgeving. Tegelijkertijd heeft Boom ook wat kritische kanttekeningen aan het stelsel van de eco-regelingen. “Door de veelheid en combinatie van maatregelen, scores, categorieën, bedragen en uitzonderingen is het totale systeem van de basispremie en de eco-regelingen complex geworden. Het is niet voor niets dat meer en meer ondernemers ervoor kiezen om de gecombineerde opgaven te laten invullen door een adviseur. Dat zou anders moeten kunnen.”
Uitlegbaarheid en transparantie
Een ander punt van kritiek van Boom is de transparantie, onderbouwing en beloning van de verschillende ecoregelingen. Op dit moment is het voor een boer lang niet altijd duidelijk waarom een bepaalde eco-activiteit het ene jaar hoger of lager scoort in de puntentelling dan het andere jaar. Voor het vertrouwen in een systeem zoals het GLB is volgens Boom uitlegbaarheid en transparantie cruciaal. “Theoretisch kan een, jaarlijkse, aanpassing in de scoring misschien logisch zijn, maar in de praktijk is dat lang niet altijd het geval. Ondernemers zijn gebaat bij stabiliteit wanneer het gaat om wetgevende kaders en stimuleringsregelingen.”
Toch is de jonge agrariër positief over de toekomst van de eco-regeling. “Als we het Nederlandse GLB-systeem vergelijken met andere landen in Europa dan zijn we al veel verder in de ontwikkeling dan veel andere landen. Door de jaren heen zie je dat een steeds groter wordend aandeel van het budget gericht is op specifieke doelen. Met het Nederlandse systeem van eco-maatregelen zijn we een heel eind op weg om het GLB nog gerichter te kunnen inzetten voor de groep ondernemers waar het voor bedoeld is, namelijk de boeren van de toekomst.”
Tekst: Peter Westhof
Beeld: RVO
